Co może być uznane za wyłączną winę rozpadu małżeństwa. Przegląd orzecznictwa.

wina rozpadu małżeństwa

W tym artykule chciałabym pokrótce odpowiedzieć Państwu na jedno z pytań, z którymi stosunkowo często spotykam się w mojej praktyce zawodowej, a mianowicie które z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia małżeńskiego, co możemy za tę winę uznać?

Zacznę od tego, że zgodnie z art. 57. Ustawy z dnia 25 lutego 1964r. Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy (Dz.U.2020.1359 t.j. z dnia 2020.08.10 z późn. zm.), zwaną dalej k.r. i o.

§ 1. Orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia.

§ 2. Jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.

W czasie studiów prawniczych nauczyłam się, że ulubionym stwierdzeniem prawnika jest określenie „to zależy” i mniej więcej taka reakcja winna stanowić odpowiedź na zadane w tytule tego artykułu pytanie. Nie da się jednoznacznie przesądzić co będzie przez Sąd uznane za winę wyłączną jednego z małżonków i przyczynę rozpadu małżeństwa. Na to składa się bowiem szereg okoliczności charakterystycznych dla danej sprawy, w tym m. in. to: jak małżonkowie funkcjonowali przed zawarciem związku, jakie były ich wspólne ustalenia na początku małżeństwa, jaką mieli wizję rodziny i podział obowiązków, czy negatywne zachowania małżonkowie sobie wybaczali, czy małżonek nazwijmy go „niewinny” dopuszczał się jednak pewnych drobnych „przewin” w trakcie trwania małżeństwa itp. Wszystkie te okoliczności będą przedmiotem ustaleń Sądu i nie można tu niestety przewidzieć niczego na 100%.

W praktyce są jednak pewne sytuacje, których zaistnienie w przeważającej mierze skutkują ustaleniem wyłącznej winy jednego z małżonków i od razu zaznaczam, że nie chodzi tu o płeć tj. rozwód z winy żony, czy rozwód z winy męża, zaś o zachowania skrajnie negatywne, napiętnowane społecznie, niemoralne.

1) Rozwód z alkoholikiem, hazardzistą, narkomanem

Nadużywanie przez jednego z małżonków używek, w tym alkoholu, narkotyków itp. bardzo często stanowi przesłankę dla ustalenia wyłącznej winy w rozwodzie. Osoba uzależniona często staje się „toksyczna” dla swojego otoczenia uniemożliwiając tak naprawdę wspólne funkcjonowanie w każdym aspekcie życia.

2) Zdrada, a rozwód z orzeczeniem o winie

Dochowanie wierności jest jednym z podstawowych obowiązków małżeńskich. Zgodnie z art. art. 23. k. r. i o.: „Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.” Niewątpliwie dopuszczenie się przez jednego z małżonków zdrady powoduje znaczne osłabienie więzi panujących w małżeństwie. Zdrada narusza wzajemne zaufanie, powoduje utrudnienia w komunikacji, w relacjach intymnych itp. Przy rozpatrywaniu zdrady jako przyczyny rozpadu małżeństwa Sąd bierze pod uwagę w szczególności to kiedy miała ona miejsce, w jakich okolicznościach, czy było to zdarzenie jednorazowe czy wielokrotne, jak wyglądało pożycie małżeńskie przed dopuszczeniem się zdrady.

Wybrane tezy z orzecznictwa (źródło LEX):

a) I CKN 86/97 – Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 1997 r. (LEX nr 529701)

1. Zdrada narusza normy moralne i jest przejawem rażącej nielojalności wobec współmałżonka. Małżonek dopuszczający się zdrady z reguły bywa uznawany winnym rozkładu pożycia.
2. Nie można byłoby przypisać współmałżonkowi winy za rozkład pożycia, gdyby do stosunku pozamałżeńskiego doszło w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji.

b) IV CKN 112/00 – Wyrok Sądu Najwyższego (OSNC 2001/3/41 ) – z dnia 28 września 2000 r.

Związek jednego z małżonków z innym partnerem w czasie trwania małżeństwa, lecz po wystąpieniu zupełnego i trwałego rozkładu pożycia między małżonkami, nie daje podstawy do przypisania temu małżonkowi winy za ten rozkład.

c) II CKN 486/98 – Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 września 1999 r. (LEX nr 1216808)

Dochowanie wierności, która stosownie do art. 23 k.r.o. jest jednym z obowiązków każdego z małżonków, nie polega jedynie na utrzymywaniu stosunków płciowych przez małżonków tylko ze sobą i powstrzymywaniu się od kontaktów seksualnych z innymi osobami. Naruszeniem obowiązku wierności jest także takie zachowanie się małżonka, które sprawia pozory naruszenia tego obowiązku.

3) Współżycie fizyczne, a rozwód

Pożycie fizyczne jest jednym z filarów małżeństwa. Zabezpiecza realizację potrzeb fizjologicznych, pełni funkcję prokreacyjną, jak również zapewnia małżonkom utrzymanie poczucia bliskości, intymności tak ważnych w związku. Nieuzasadniona odmowa współżycia fizycznego, brak popędu seksualnego u jednego z małżonków może być uznane za przyczynę rozpadu małżeństwa. Warto zaznaczyć, że odmowa ta musi być zawiniona tj. podyktowana brakiem woli jako takiej, nie zaś stanowić efekt negatywnych zachowań współmałżonka, bądź też wynikać z przeszkód zdrowotnych lub związanych z wiekiem partnera.

Wybrane tezy z orzecznictwa (źródło LEX):

a) I ACa 368/09 – Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 20 maja 2009 r. (LEX nr 524885)

Odmowa współżycia fizycznego przez małżonkę, nad którą mąż się znęcał, nie stanowi zawinionej przez nią przesłanki rozkładu pożycia małżeńskiego (art. 57 § 1 k.r.o.).

4) Przemoc fizyczna i psychiczna, a rozwód

Dopuszczanie się przez jednego z małżonków przemocy fizycznej, bądź też psychicznej stanowi istotną okoliczność przy ocenie winy rozpadu małżeństwa. Warto zaznaczyć, że ofiara przemocy chcąc powołać się na ten zarzut w sprawie rozwodowej, nie musi przedstawić sądowi w sprawie o rozwód prawomocnego wyroku sądu karnego w sprawie o przestępstwo znęcania się nad rodziną, chociaż w praktyce często sprawy te toczą się jednak równolegle. Przy prowadzeniu tego typu spraw często przewija się hasło tzw. „niebieskiej karty” i pytania „co daje niebieska karta przy rozwodzie”. Warto więc wspomnieć, że „Niebieska Karta” to nazwa procedury podejmowanej i prowadzonej w związku z uzasadnionym podejrzeniem istnienie przemocy w rodzinie przez skoordynowane działania różnych służb i instytucji publicznych. Fakt objęcia rodziny procedurą niebieskiej karty jest często wykorzystywany w sprawach o rozwód jako dowód o charakterze pomocniczym.

Więcej informacji można znaleźć na stronie: https://www.gov.pl/web/rodzina/obowiazujace-akty-praw-przemoc

Wybrane tezy z orzecznictwa (źródło: LEX)

a) I ACa 2184/04 – Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 13 maja 2005 r. (LEX nr 151748)

Jeżeli mąż dopuszcza się wobec żony rękoczynów i używa gróźb karalnych, to jej wyprowadzenie się z domu nie może być uznane za przyczynę rozkładu pożycia.

b) I CKN 597/97 – Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 1997 r. (OSNC 1998/6/99

Opuszczenie przez żonę wraz z dziećmi wspólnego domu, stanowiące reakcję na poważne zagrożenie ze strony męża bezpieczeństwa osobistego i wspólnych dzieci, nie jest moralnie naganne, i nie może być uznane za zawinione spowodowanie rozkładu pożycia małżeńskiego.

5) Zmiana religii

Religia ma bardzo istotny wpływ na funkcjonowanie rodziny. Chodzi tu o pewne wartości, tradycję, zwyczaje które charakteryzują dane wyznanie. Zawierając związek małżeński możemy sobie częściowo wyobrazić jak będzie ono funkcjonowało biorąc właśnie pod uwagę to jakie wartości i zasady wyznaje nasz współmałżonek. Nagła zmiana wyznania w trakcie trwania małżeństwa przez jedną ze stron może więc prowadzić to niedających się pogodzić nieporozumień między małżonkami, a co za tym idzie może stanowić przyczynę rozpadu małżeństwa.

Wybrane tezy z orzecznictwa (źródło LEX):

a) IV CK 609/03 – Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 2004 r. (OSNC 2005/7-8/139)

Zmiana religii przez jednego z małżonków może być – w konkretnych okolicznościach – uznana za zawinioną przyczynę rozkładu pożycia małżeńskiego (art. 57 § 1 k.r.o.).

b) I ACa 729/97 – Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25 lutego 1998 r.(OSA 1998/11-12/49)

Zmianę wyznania przez jednego z małżonków, zmianę wyznania dzieci bez akceptacji drugiego z małżonków, można uznać za zawinienie w rozkładzie pożycia małżeńskiego, zwłaszcza gdy ze zmianą jest też związana zmiana tradycji rodzinnych i gdy powstała w związku z tym sytuacja ma wpływ na pożycie małżeńskie.

6) Choroba psychiczna

Co do zasady uznanie wyłącznej winy jednego z małżonków w rozpadzie pożycia małżeńskiego pociąga za sobą konieczność ustalenia, że negatywne działania zostały przez niego dokonane świadomie, przy pełnej poczytalności, z premedytacją i w sposób przemyślany. Tym samym choroba psychiczna co do zasady sama przez się wyłącza poczytalność danej osoby, a tym samym czynności jakich dopuszcza się dana osoba pod wpływem choroby, chociaż naganne z punktu widzenia obiektywnego nie mogą prowadzić to przysądzenia jej z tego tytułu winy. Tym niemniej warto zaznaczyć, że choroba psychiczna najczęściej charakteryzuje się okresami remisji, w których dana osoba jest świadoma swojego stanu, wie jakie leczenie musi podjąć, by nie dopuszczać do postępu choroby. W orzecznictwie aktualnie przeważa pogląd zgodnie z którym przykładowo odmowa leczenia choroby psychicznej, brania leków itp. w okresie remisji choroby może być przyczyną ustalenia wyłącznej winy w rozpadzie małżeństwa.

Wybrane tezy z orzecznictwa:

a) V CKN 915/00 – Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 stycznia 2001 r. (OSP 2001/6/92) –

Choroba psychiczna małżonka nie wyklucza przypisania mu winy trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego.

Podsumowując powyższe zestawienie warto zaznaczyć, że wyliczenie to ma charakter jedynie przykładowy i nie wyczerpuje szerokiego katalogu zachowań, które mogą być uznane za wyłączną winę w rozkładzie małżeństwa.

Na zakończenie chciałabym jeszcze krótko odnieść się do tego, czy warto w ogóle złożyć pozew o rozwód z orzeczeniem o winie tj. „prać przysłowiowe brudy w sądzie”, co daje rozwód z orzeczeniem o winie, jakie są konsekwencje rozwodu z orzeczeniem o winie oraz ile trwa postępowanie o rozwód w przypadku ustalenia winy.
Rozwód z orzeczeniem o wyłącznej winie jednego z małżonków ponosi za sobą doniosłe konsekwencje prawne. W szczególności ma wpływ na możliwość wystąpienia z roszczeniami alimentacyjnymi przez małżonka niewinnego, wpływa na to która ze stron poniesie koszty sądowe w procesie, a także pośrednio rzutuje także na kwestię władzy rodzicielskiej, uregulowania kontaktów z dziećmi, alimentów jak i podziału majątku. Jednakże z drugiej strony ustalenie winy w sprawie rozwodowej bardzo znacząco wydłuża toczące się postępowanie, co niewątpliwie dla wielu osób jest dużym dyskomfortem. Tym samym jak już wskazałam na wstępie jedyną słuszną odpowiedzią na powyższe pytania będzie jak zwykle prawnicze: „to zależy”.

Potrzebujesz adwokata do rozprawy rozwodowej? Zapraszam na stronę mojej oferty rozwody oraz do kontaktu.